Maria Dąbrowska

Nasza patronka pochodziła z zubożałej rodziny ziemiańskiej - jej ojciec, powstaniec z 1863, był administratorem majątków ziemskich. W latach 1901 - 1905 uczyła się w prywatnej szkole Heleny Semadeniowej, a następnie w gimnazjum żeńskim. W 1905 wzięła udział w strajku szkolnym. Lata 1906 - 1907 spędziła w Warszawie, gdzie kontynuowała naukę, a później studiowała nauki przyrodnicze oraz socjologię i filozofię w Lozannie i Brukseli. Uczestniczyła wówczas w działalności Filorecji - organizacji niepodległościowej młodzieży polskiej.

Do Kalisza powróciła w 1910 i podjęła pracę nauczycielki geografii na pensji Wandy Motylewskiej. W tym też roku debiutowała jako publicystka w "Gazecie Kaliskiej" i "Zaraniu" oraz wygłosiła swój pierwszy publiczny odczyt. W 1911 wyszła za mąż za Mariana Dąbrowskiego, emigracyjnego działacza PPS.

W 1913 przebywała w Londynie jako stypendystka Towarzystwa Kooperatystów, a po powrocie opublikowała na łamach pisma "Echo Literacko - Artystyczne" swoje pierwsze opowiadanie "We Francji... ziemi cudzej". Podczas pierwszej wojny światowej związana była z ruchem ludowym i niepodległościowym, współredagowała pisma "Chłopska Sprawa" i "Polska Ludowa". W 1917 przeniosła się do Warszawy. Po odzyskaniu niepodległości pracowała w latach 1918 - 1924 w Ministerstwie Rolnictwa. Brała czynny udział w organizowaniu oświaty ludowej i robotniczej, w ruchu spółdzielczym, działalności ZZLP i Pen Clubu, także bardzo aktywna była w życiu publicznym. Należała do grona postępowych działaczy i pisarzy inicjujących od 1927 liczne akcje protestacyjne przeciw ograniczaniu swobód obywatelskich i metodom stosowanym wobec więźniów politycznych.

Międzywojenną twórczość Dąbrowskiej otwierają opowiadania poświęcone tematyce spółdzielczej i młodzieżowej, umieszczone w zbiorach "Dzieci ojczyzny" (1918) i "Gałąź czereśni" (1922), ale dopiero cykl opowiadań "Uśmiech dzieciństwa" (1923), osnuty na wspomnieniach z lat dzieciństwa spędzonych na wsi, zwrócił na pisarkę uwagę krytyki i czytelników. Wielkim sukcesem stał się następny cykl "Ludzie stamtąd" (1926). W latach 1932 - 1934 ukazały się kolejne tomy najwybitniejszego dzieła pisarki, "Nocy i dni", które sama autorka nazwała powieścią o Kaliszu.
Jak pisze Halina Sutarzewicz w swojej pracy "Kalisz w literaturze": "Pisarka świetnie odtworzyła jego (Kalisza - przyp. autora) topografię, niemal każdą scenę powieści możemy dokładnie umiejscowić, jeśli wiemy, że Dziadowe Przedmieście to ulica Babina, ulica Karolińska to Aleja Wolności, zwana dawniej Aleją Józefiny, Raciborskie Przedmieście - Górnośląska, Owocowa (dawne Ogrody) - ulica Kościuszki, a plac Świętojański to plac św. Józefa, którego dawny wygląd dokładnie oglądamy z okien pani Barbary (...) Dąbrowska ocaliła także od zapomnienia cały szereg innych widoków Kalisza, jak np. kanał Prosny, który biegł między między dzisiejszą ulicą Nowotki (obecnie Parczewskiego - przyp. autora) a Babiną i mieszczącą się w głębi tej ulicy dawną pensją Semadeniowej, odtworzoną wraz z całym jej otoczeniem bardzo szczegółowo (...) Odżywają (...) stare kamieniczki i rzeka biegnąca zakolami wśród zielonych drzew, park i wjazd do miasta wraz z dudnieniem kół na licznych mostach, z których widok przypomina jednemu z bohaterów powieści - Wenecję. Poznajemy także istniejące w Kaliszu sklepy, cukiernie, gmach trybunału i inne budowle. Czytając te opisy, czujemy, że dla autorki jest to istotnie miasto "najpiękniejszych nocy i dni" i szczera jest jej wypowiedź w jednym z późniejszych szkiców ("Warszawa mojej młodości"), że stolica nie wydała jej się piękna, gdyż piękny dla niej był Kalisz".
Humanistyczna i obywatelska postawa pisarki ujawniła się w pełni w licznych opowiadaniach zebranych w tomie "Znaki życia" (1938).

W 1939 napisała dramat historyczny "Geniusz sierocy" (wystawiony na scenie w 1959). Dąbrowska jest także autorką powieści "Domowe progi" (1928), będącej pierwszą wersją tomu drugiego "Nocy i dni", oraz licznych utworów dla dzieci i młodzieży o tematyce społeczno - wychowawczej i patriotycznej - m.in. "Marcin Kozera" (1927), "Przyjaźń" (1927), "Czyste serce" (1936), relacji z podróży do krajów bałtyckich "U północnych sąsiadów" (1929), także przekładów z literatury rosyjskiej (A. Czechow, M. Gorki), duńskiej (N. Lyhne, J.P. Jacobsen). Wystąpienia krytycznoliterackie pisarki poświęcone są m.in. analizie filozoficznej i artystycznej możliwości współczesnej prozy realistycznej, zawierają również komentarz do własnej twórczości. Istotne miejsce w jej dorobku zajmuje publicystyka, ściśle związana z jej twórczością literacką, poruszająca głównie społeczne i moralne sprawy spółdzielczości (pojętej w duchu idei E. Abramowskiego) oraz problematykę ówczesnej wsi.
Podczas okupacji Dąbrowska przebywała w Warszawie, biorąc aktywny udział w podziemnym życiu kulturalno - oświatowym i w powstaniu warszawskim, a po jego upadku wraz z przyjaciółmi schroniła się w Dąbrowie Zduńskiej koło Łowicza. Powróciła do Warszawy na początku 1945. Wielkim osobistym dramatem pisarki, przeżywanym silnie od zakończenia wojny, była sowietyzacja Polski i służalcza wobec komunistów postawa wielu polskich intelektualistów, którzy swoje kariery przedłożyli ponad interesy narodu. Pisarka nigdy nie wybaczyła tym ludziom ich oportunizmu, tchórzostwa i zaprzaństwa - o tych bolesnych sprawach pisze w swoim "Dzienniku". W 1945 napisała dramat "Stanisław i Bogumił", wystawiony na scenie dopiero w 1966. Intensywnie pracowała nad przekładem z języka angielskiego "Dziennika" S. Pepysa, który ukazał się drukiem w 1952. Rok 1955 przyniósł zbiór opowiadań "Gwiazda zaranna" - pisarka zawarła w nim utwory z okresu wojny i okupacji. Nową próbą ujęcia rodowodu współczesnej inteligencji, analogiczną do "Nocy i dni", miała być, ostatecznie nie dokończona, powieść "Przygody człowieka myślącego", nad którą pisarka pracowała z przerwami przez kilkanaście lat i która ukazała się w 1970.
W 1948 Dąbrowska wygłosiła odczyt w Kaliszu. W swoim prowadzonym przez całe życie "Dzienniku" tak oto odnotowała to wydarzenie: "Kalisz odpłacił mi wszystkie zmęczenia tego rajdu odczytowego. Cóż to za piękne miasto i jak pięknie, z jakim pietyzmem w czasie dwudziestolecia odbudowane z gruzów po 1914 (...) Rzadko się zdarza, aby miasto pamiętne z dzieciństwa, wydało się po tylu latach piękniejsze i wspanialsze, niż zostało w pamięci (...) Odczyt miałam w teatrze wypełnionym do ostatniego miejsca (...)"

Reportaże i nowele Dąbrowskiej, ujmujące sprawy współczesne, stanowiły próbę socjologicznej i psychologicznej diagnozy przemian zachodzących w ludzkiej świadomości po wojnie. W 1956 ukazał się zbiór "Myśli o sprawach i ludziach" obejmujący artykuły i rozprawy o pisarzach (o Mickiewiczu, Słowackim, Prusie, Orzeszkowej, Kasprowiczu, Wyspiańskim, Żeromskim, Strugu, Kadenie - Bandrowskim, Gogolu, Tołstoju). Osobną pozycję zajmują "Szkice o Conradzie" (1959), będące wyrazem dążenia Dąbrowskiej do przyswojenia współczesnej kulturze i świadomości polskiej sztuki i szlachetnej etyki Conrada.
W 1957 prace pisarki ukazały się w pierwszym numerze miesięcznika (później dwutygodnika i tygodnika) "Ziemia Kaliska". W liście do tej gazety sama napisała wówczas: "Jestem dzieckiem ziemi kaliskiej. Z jej okolic i z samego Kalisza czerpałam natchnienie do moich książek: "Uśmiech dzieciństwa", "Ludzie stamtąd" oraz "Noce i dnie". Ta ziemia ukształtowała moje poczucie artystyczne, styl i język całej mojej twórczości" (za H. Sutarzewicz). W tym też roku, przy okazji nadania jej honorowego tytułu doktorskiego, powiedziała: "To, co jest w języku moich utworów dobre, zawdzięczam nade wszystko mojej ziemi rodzinnej, ziemi kaliskiej. Toteż w mojej osobie nadaliście panowie doktorat honorowy tej właśnie ziemi kaliskiej, ziemi wielkopolskiej, która była jednym ze źródeł polskiego języka literackiego i której też honoru dzisiejszego winszuję, kłaniając się nisko z miłością i wdzięcznością" (za H. Sutarzewicz). W 1960 nadano pisarce honorowe obywatelstwo Kalisza, a dwa lata później, podczas sesji poświęconej jej twórczości i jubileuszowi 50-lecia pracy twórczej pisarki, podjęto inicjatywę, aby nadać nowo budowanej dzielnicy mieszkaniowej Kalisza nazwę "Kaliniec", a jej głównej ulicy nazwę Bogumiła i Barbary. W 1975 w Kaliszu odbyła się prapremiera filmu "Noce i dnie" w reżyserii Antczaka. W 1989 w rodzinnym mieście pisarki zorganizowano międzynarodową sesję naukową w setną rocznicę jej urodzin. Maria Dąbrowska zmarła w Warszawie 19 maja 1965 roku.